กิจกรรมฐานการเรียนรู้หัวโขนกระดาษ : โครงการโรงเรียนปลอดขยะ Zero Waste School

          กิจกรรมการทำหัวโขนกระดาษได้พยายามคงไว้ซึ่งรูปลักษณะของงานหัวโขนต้นแบบ ซึ่งเป็นงานประณีตศิลป์ที่ทำขึ้นด้วยความสามารถในเชิงช่างและภูมิปัญญาไทย แต่คงไม่อาจไปเปรียบเทียบในความละเอียดประณีตของงานต้นแบบได้ หากต้องการนำกระดาษที่เหลือใช้มาประดิษฐ์เป็นหัวโขน ซึ่งกิจกรรมการทำหัวโขนกระดาษได้พยายามสร้างสรรค์งาน เพื่อเผยแพร่หัวโขนของไทย ให้เป็นที่รู้จักและชื่นชมในเอกลักษณ์ของศิลปวัฒนธรรม พร้อมทั้งได้นำกระดาษที่ใช้แล้วมา รีไซเคิล เพื่อใช้ทรัพยากรให้เกิดประโยชน์อย่างคุ้มค่า
มากที่สุด         

กระบวนการทำหัวโขนกระดาษ

          1. ประชุมวางแผนงานเพื่อเสนอกิจกรรมขออนุมัติ

          2. จัดอบรมให้ความรู้เกี่ยวกับการใช้เศษกระดาษต่าง ๆ ในการผลิตหัวโขนกระดาษ

          3. จัดทำป้ายนิเทศให้ความรู้กับนักเรียน

          4. สาธิตขั้นตอนการทำหัวโขนกระดาษ เป็นแหล่งเรียนรู้ให้กับนักเรียน ผู้ศึกษาดูงาน และชุมชน

          5. ประเมินและสรุปผลการดำเนินกิจกรรม

การทำหัวโขน

          วัสดุอุปกรณ์

          1. ดินเหนียว

          2. ปูนปลาสเตอร์

          3. กระดาษหนังสือพิมพ์/กระดาษสอบ/กระดาษทั่วไป

          4. แป้งมันไว้ทำกาวแป้งเปียก

          5. สี พู่กัน จานสี กรรไกร มีดคัตเตอร์

วิธีการทำ

          1. ทำแม่พิมพ์หุ่นหัวโขนเตรียมรูปหุ่น หุ่นในที่นี้คือ หุ่นหัวโขน แบบต่างๆ ซึ่งจะใช้เป็นต้นแบบสำหรับทำหัวโขน หุ่นเป็นต้นแบบ ที่จะใช้กระดาษปิดทับให้ทั่วแล้ว ถอดออกเป็น หัวโขน ซึ่งภายในกลวงเพื่อที่จะใช้สวมครอบศีรษะได้พอเหมาะ หุ่นหัวโขนชนิดสวมครอบศีรษะและปิดหน้ามักทำเป็นหุ่นอย่าง รูปโกลน มีเค้ารอย ตา จมูก ปาก ขมวดผม ทั้งนี้ใช้วิธีการปั้นหุ่นเอง

          2. ทำบล็อกแม่พิมพ์หุ่นหัวโขนปูนปลาสเตอร์ ใช้ปูนปลาสเตอร์หล่อแบบหุ่นหัวโขน

          3. เมื่อปูนปลาสเตอร์แข็งตัวให้นำดินเหนียวออกจากแบบปูนปลาสเตอร์ทำการล้างให้สะอาด

          4. การหล่อปูนซีเมนต์จากแม่พิมพ์ปูนปลาสเตอร์ เมื่อล้างบล็อกแม่พิมพ์ฉาบเรียบร้อยแล้วจึงทำการหล่อปูนซีเมนต์ในแม่แบบปูนพลาสเตอร์

          5. สกัดแม่พิมพ์ปูนปลาสเตอร์ออก ใช้เครื่องมือสกัดอย่างเบามือเพื่อไม่ให้หุ่นข้างในเสียหาย เมื่อขัดหุ่นสะอาดเรียบร้อยแล้ว เตรียมทำขั้นตอน ปิดหุ่น

         6. ปิดหุ่นจะใช้กระดาษปิดแม่พิมพ์หุ่นหัวโขน ใช้กระดาษหนังสือพิมพ์นำมาฉีกเป็นชิ้นเล็กๆ และใช้กาวแป้งเปียกเป็นตัวประสานให้ยึดแน่นทำหลายๆชั้นจนพอใจ (8 - 9 ชั้น)

         7. ถอดกระดาษออกจากแม่พิมพ์หัวโขน ใช้เวลาในการตากกระดาษชิ้นงานประมาณ 1 วันเมื่อกระดาษแห้งค่อยๆดึงชิ้นงานออก ผึ่งแดดหรือลมให้แห้งจึงไปสู่ขั้นตอนการ ต่อชิ้นงาน

          8. ต่อชิ้นงานหัวโขน เมื่อดึงชิ้นงานออกจากหุ่นแล้วให้ผึ่งลมให้แห้ง จึงนำมาต่อกัน การต่อจะใช้กระดาษกับกาวแป้งเปียกต่อ โดยปะต่อทั้งด้านในและด้านนอกหลังจากนั้น ตากแดดหรือผึ่งลมให้แห้งสนิท เมื่อแห้งสนิทแล้วให้ตกแต่งตัดส่วนเกินเพิ่มส่วนที่ขาดให้สวยงาม หลังจากนั้นนำไปทำขั้นตอนลงสี

        9. ลงสีชิ้นงานหัวโขน ให้ร่างแบบก่อน แล้วลงสีตามแบบ

ผลการดำเนินงาน

          1. นักเรียนโรงเรียนระหานวิทยามีความสามารถในการทำงานศิลปะ และพัฒนาผลงานศิลปะที่มีเอกลักษณ์ของศิลปวัฒนธรรมไทยได้

          2. นักเรียนโรงเรียนระหานวิทยาได้ใช้ทรัพยากรให้เกิดประโยชน์อย่างคุ้มค่ามากที่สุด

ประโยชน์ที่ได้รับ

             1. นักเรียนมีความรู้และมีความสามารถในการทำงานศิลปะ และพัฒนาผลงานศิลปะที่มีเอกลักษณ์ของศิลปวัฒนธรรมไทย

2. โรงเรียนสามารถนำไปจัดแสดงหรือจัดตกแต่งในห้องประชุมหรือห้องเรียนได้

3. นักเรียนสามารถนำความรู้ไปทำขายเพื่อสร้างรายได้ให้กับตนเองและครอบครัวได้

4. ช่วยโรงเรียนลดขยะประเภท กระดาษต่างๆ ได้

             5. โรงเรียนมีฐานการเรียนรู้เพื่อให้ความรู้กับนักเรียน และผู้ที่สนใจในเรื่อง การทำหัวโขนกระดาษ